W tej samej okolicy przebywali w polu pasterze i trzymali straż nocną nad swoją trzodą. Naraz stanął przy nich anioł Pański i chwała Pańska zewsząd ich oświeciła, tak że bardzo się przestraszyli. Lecz anioł rzekł do nich: „Nie bójcie się! Oto zwiastuję wam radość wielką, która będzie udziałem całego narodu: dziś w mieście Dawida narodził się wam Zbawiciel, którym jest Mesjasz, Pan. A to będzie znakiem dla was: Znajdziecie Niemowlę, owinięte w pieluszki i leżące w żłobie”. I nagle przyłączyło się do anioła mnóstwo zastępów niebieskich, które wielbiły Boga słowami: „Chwała Bogu na wysokościach, a na ziemi pokój ludziom Jego upodobania”.

Gdy aniołowie odeszli od nich do nieba, pasterze mówili nawzajem do siebie: „Pójdźmy do Betlejem i zobaczmy, co się tam zdarzyło i o czym nam Pan oznajmił”. Udali się też z pośpiechem i znaleźli Maryję, Józefa i Niemowlę, leżące w żłobie. Gdy Je ujrzeli, opowiedzieli o tym, co im zostało objawione o tym Dziecięciu. A wszyscy, którzy to słyszeli, dziwili się temu, co im pasterze opowiadali. Lecz Maryja zachowywała wszystkie te sprawy i rozważała je w swoim sercu. A pasterze wrócili, wielbiąc i wysławiając Boga za wszystko, co słyszeli i widzieli, jak im to było powiedziane.

„Moja refleksja prowadzi do miejsc Bożych, do przestrzeni, które On wybrał, aby na nich rozbić swój namiot między nami…” – pisał Ojciec Święty na początku Roku Jubileuszowego, planując pielgrzymkę do Ziemi Świętej, a następnie wyliczając miejsca, które chciałby nawiedzić pisze: „Czyż można nie nawiedzić Betlejem, gdzie Chrystus przyszedł na świat, a pasterze i mędrcy stali się głosem uwielbienia całej ludzkości? W Betlejem po raz pierwszy usłyszano owo orędzie pokoju ogłoszone przez aniołów, którego echo miało rozbrzmiewać przez wszystkie pokolenia aż do naszych czasów”. Pasterze byli tymi, którzy usłyszeli pierwsi owo radosne orędzie pokoju.

Pola w Betlejem nadają się pod uprawę (por. Rut 2), jednak już kilka kilometrów na wschód od miejscowości teren staje się coraz bardziej pustynny, rozpoczyna się Pustynia Judzka. Te tereny półpustynne zawsze były wykorzystywane jako pastwiska. Ewangelista Łukasz pisze: „W tej okolicy przebywali w polu pasterze i trzymali straż nocną nad swoją trzodą ”(2,8-14). To w tej okolicy po raz pierwszy zostaje ogłoszona wieść: „Narodził się wam Zbawiciel!”.

Oczywiście to niemożliwe wskazać dokładne miejsce, gdzie przebywali pasterze w tym momencie, kiedy „trzymali straż nocną”. Jednak pielgrzymi chrześcijańscy odwiedzający Betlejem bardzo wcześnie wspominali pasterzy i miejsce, gdzie usłyszeli radosną wieść.

Kto raz był w wiosce Bet Sahur pod Betlejem w sanktuarium nazywanym potocznie „Pole Pasterzy”, na zawsze utkwi mu w pamięci charakterystyczna, przysadzista sylwetka kościoła, gdzie gospodarzami są franciszkanie z Kustodii Ziemi Świętej. Jaka jest jego historia?

Najstarsza nazwa miejsca, w którym pasterzom została „zwiastowana radość wielka”, oznacza „wieżę pasterską”. Takich wież ułatwiających pilnowanie stada, gdzie też gromadzono owce na noc było więcej w okolicy. Zapewne jedna z nich była znakiem rozpoznawczym dla pierwszych chrześcijan. Pewne jest, że miejsce to było czczone: pątniczka Eteria na przełomie IV i V wieku opisuje kościół pasterzy i grotę w ogrodzie; św. Hieronim w tej samej epoce mówi o miejscu pasterzy i wieży; inni pielgrzymi z V i VI wieku odwiedzają miejsce nazywane Polem Pasterzy lub Szałasem Pasterzy; pielgrzym Arkulf w VII wieku oprócz kościoła i wieży widział groby trzech pasterzy, a pielgrzymi w następnych wiekach odwiedzają kościół lub klasztor pasterzy, zwany czasem kościołem Świętych Pasterzy. W okresie wojen krzyżowych wszystko legło w ruinie i poszło w zapomnienie na wiele stuleci.

Dziś archeolodzy w okolicach Betlejem odnaleźli niejedne ruiny klasztorów z większymi lub mniejszymi kościołami. Prawosławni Grecy założyli sanktuarium pasterzy nad ruinami z czasów bizantyjskich.

Pielgrzymi katoliccy udają się do sanktuarium w wiosce Bet Sahur. W tym miejscu wykopaliska przeprowadził franciszkański archeolog o. Virgilio Corbo. W grotach odkrył ślady pobytu człowieka z I wieku przed i z I wieku po Chrystusie, z tej samej epoki odnalazł urządzenia wskazujące na uprawę roli. W IV wieku istniały tutaj niewielki kościół, klasztor, przy którym odkryto urządzenia rolnicze: prasy, cysterny, zbiorniki.

Ojciec Virgilio odnalazł rozległe ruiny z VI wieku: rozbudowany kościół, pokaźny klasztor, posadzki mozaikowe, groby, szerokie stopnie prowadzące do kościoła i wiele pozostałości świadczących o działalności, pracy i wierze mnichów i pielgrzymów.

Dzisiaj po kilkusetletniej przerwie znowu jest sanktuarium na Polu Pasterzy. Architekt A. Barluzzi zaprojektował kościół, nawiązujący architektonicznie do wieży i do szałasu pasterskiego. Można zwiedzać ruiny klasztoru i grotę, która szczególnie przemawia swą surowością. W takiej grocie szukali schronienia pasterze; w podobnej grocie znalazła schronienie Święta Rodzina.

Wieść, która na tych polach rozległa się po raz pierwszy, dociera i do nas: „zwiastuję wam radość wielką, dziś w mieście Dawida narodził się wam Zbawiciel”.

Opracował o. Marian B. Arndt ofm

W owym czasie wyszło rozporządzenie Cezara Augusta, żeby przeprowadzić spis ludności w całym państwie. Pierwszy ten spis odbył się wówczas, gdy wielkorządcą Syrii był Kwiryniusz. Wybierali się więc wszyscy, aby się dać zapisać, każdy do swego miasta. Udał się także Józef z Galilei, z miasta Nazaret, do Judei, do miasta Dawidowego, zwanego Betlejem, ponieważ pochodził z domu i rodu Dawida, żeby się dać zapisać z poślubioną sobie Maryją, która była brzemienna. Kiedy tam przebywali, nadszedł dla Maryi czas rozwiązania. Porodziła swego pierworodnego Syna, owinęła Go w pieluszki i położyła w żłobie, gdyż nie było dla nich miejsca w gospodzie.

Miejsce narodzenia Jezusa jest jednym z najstarszych miejsc chrześcijańskich w Ziemi Świętej. Od pierwszych lat istnienia chrześcijaństwa, chrześcijanie z Betlejem otaczali czcią grotę Narodzenia.

Jeszcze trwały prześladowania chrześcijan, kiedy cesarz Hadrian chcąc zdławić chrześcijaństwo u samego jego źródła, kazał w roku 135 nad grotą w Betlejem urządzić pogańskie sanktuarium i zasadzić gaj ku czci Adonisa. To świadome zbezczeszczenie świętego miejsca, było dla miejscowych chrześcijan znakiem rozpoznawczym gdzie szukać groty Narodzenia. Konstantyn Wielki pierwszy cesarz chrześcijański w roku 326 na prośbę swej matki Heleny wybudował nad grotą bazylikę. Wydarzenie to opisuje Euzebiusz z Cezarei, nadworny historyk cesarza: „bogobojna cesarzowa miejsce, gdzie Boża Rodzicielka urodziła swego Syna, wyróżniła wspaniałymi pomnikami i przyozdobiła je w wyszukany sposób. Również cesarz niebawem uczcił to miejsce królewskimi darami, aby srebrnymi i złotymi klejnotami oraz kolorowo mieniącymi się dywanami pomnożyć wspaniałe dary swej matki”. Dosłownie kilkanaście lat później opisuje to miejsce anonimowy pielgrzym z Bordeaux, który ogląda: „bazylikę wzniesioną na polecenie Konstantyna”. Podobnie piszą wszyscy następni pielgrzymi.

Na początku V wieku bazylika została poważnie uszkodzona przez pożar. Sądzi się, że pożar został wzniecony podczas powstania Samarytan w 527 roku, lecz mógł być także spowodowany trzęsieniem ziemi w roku 510. Pewne jest, że za cesarza Justyniana w latach 528-565 odbudowano bazylikę poszerzając i rozbudowując prezbiterium. W roku 614 przeszła burza nad Palestyną, Persowie pod wodzą Chosroesa II napadli na kraj niszcząc wszystko co chrześcijańskie. Wszystkie kościoły i klasztory legły w gruzach, jedynie bazylika w Betlejem ocalała. Jakim cudem? W dokumentach Synodu Jerozolimskiego czytamy: „kiedy niewierni Persowie spustoszyli wszystkie miasta, Jerozolimę obrócili w perzynę a patriarchę Zachariasza pojmali…, przybyli do Betlejem i ze zdumieniem zobaczyli wyobrażenia perskich magów, astrologów, swych rodaków. Z szacunku i z przywiązania do swych przodków uczcili ich jak gdyby byli żywi i uszanowali kościół…, który zachował się po dziś dzień”. Tekst ten powstał ponad 200 lat po tych wydarzeniach, dlatego nie którzy sądzą, że może zawierać pewne elementy legendarne. Faktem jednak jest, że Bazylika Narodzenia w Betlejem stoi tak jak ją w IV w. kazał wybudować cesarz Konstantyn, oraz jak ją w V w. przebudował cesarz Justynian. Stoi dostojna i chroni relikwię – grotę Narodzenia Chrystusa.

Opracował o. Marian B. Arndt ofm

Jezus narodził się w czasie podróży Józefa z Maryją do Betlejem, które było miastem pochodzenia Dawida (1 Sm 16). W spisie ogłoszonym przez cesarza (Łk 2,1) każdy powinien był zapisać się w miejscowości, z której pochodzili jego przodkowie. Zarówno Józef, jak i Maryja, jego małżonka byli potomkami Dawida. I tak gdy przebywali w Betlejem, aby dopełnić spraw urzędowych, dla Maryi nadszedł czas rozwiązania.

Miejsce narodzin Zbawiciela z pewnością cieszyło się wyjątkową czcią chrześcijan Palestyny, skoro, kiedy tylko chrześcijaństwo zyskało wolność, wśród pierwszych kościołów w Ziemi Świętej powstała bazylika Narodzenia w Betlejem.

W IV wieku cesarz Konstantyn Wielki polecił wznieść nad Grotą Narodzenia kościół. Św. Hieronim określa tę świątynię: Kościół Groty Zbawiciela. Natomiast w VII wieku bazylikę Narodzenia również nazywano: Kościołem Najświętszej Maryi. Chociaż cała Palestyna w epoce panowania muzułmanów została zniszczona i rozgrabiona, jednak kościół Narodzenia w Betlejem oszczędzono. Opat Daniel z Rosji, który w XII w. pielgrzymuje po Ziemi Świętej, opisuje stosunkowo dokładnie bazylikę w Betlejem. Pisze, że jest to wielki kościół w kształcie krzyża, pokryty blachą i ozdobiony obrazami mozaikowymi. Kościół miał 50 monolitycznych kolumn z marmuru oraz posadzkę z płyt marmurowych.

Matka Zbawiciela otrzymała miejsce uprzywilejowane w architekturze i dekoracji tego kościoła. Wynika to z opisów pielgrzymów, a szczególnie z opisu franciszkanina Franciszka Quaresimusa, który w XVII w. z pieczołowitością skopiował pozostałości inskrypcji i opisał, co przedstawiają niszczejące mozaiki ścienne.

Nad główną bramą wewnątrz bazyliki na mozaice było przedstawione drzewo genealogiczne Jezusa: korzeniem jest ojciec Dawida Jesse, zaś na szczycie pnia z kielicha kwiatu wyrasta Najświętsza Dziewica z Dzieciątkiem Jezus. Pomiędzy liśćmi i gałęziami byli umieszczeni prorocy Starego Testamentu; ponadto Balaam i Sybilla, którzy w jednej ręce trzymali swe pisma, a drugą ręką wskazywali narodzone Dziecię.

Nad belkami nawy głównej uszeregowane zostały portrety przodków Jezusa według genealogii Ewangelii Mateusza (1,1-17) i Łukasza (3,23-38).

Mozaiki w absydach przedstawiały sceny Zwiastowania, Narodzenia, Ofiarowania w świątyni i Zaśnięcia.

W centrum łuku absydy dominowała statua Bożej Rodzicielki, takie przecież było wezwanie kościoła w tym czasie. Po bokach rzeźby Maryi były figury Abrahama i Dawida, a pomiędzy nimi napis: łaskiś pełna… oto ja służebnica Pańska. Ponadto postać Maryi pojawiała się w wielu miejscach wystroju bazyliki: wśród świętych namalowanych na kolumnach, obraz Matki Bożej Karmiącej, obraz w dolnej kaplicy w starej dzwonnicy i w innych miejscach.

Do bazyliki Narodzenia został w roku 1881 dobudowany kościół Franciszkanów, który jest jednocześnie kościołem parafialnym betlejemskich katolików.

Szacowna i dostojna bazylika istnieje już półtora tysiąca lat. Dzisiaj po wielu owiekach i pomimo wielu remontów zachowała swą pierwotną koncepcję architektoniczną.

Pięcionawowa bazylika urzeka swą powagą i pierwotną prostotą. Na kolumnach z korynckimi głowicami można rozpoznać średniowieczne malowidła. Prezbiterium jest podwyższone, kryje bowiem najcenniejszą relikwię tego miejsca: Grotę Narodzenia.

Opracował o. Marian B. Arndt ofm

Chociaż historia Betlejem jest bardzo długa, w Starym Testamencie miasteczko to nie ma większego znaczenia. W zasadzie swą sławę zawdzięcza Dawidowi oraz narodzeniu Jezusa.

Miasto wznosi się na skraju Pustyni Judzkiej, dlatego stanowiło schronienie dla podróżnych i dla ludzi pustyni, choć nie zawsze potrafiło zapewnić wszystkim wodę i wyżywienie. Położenie miasta świadczy o tym, że początki miasta z pewnością były pasterskie. Betlejem najprawdopodobniej założyli koczownicy wypasający swe bydło na skraju pustyni, jak to zresztą czynią do dziś.

Stosunkowo wcześnie w Betlejem osiedlili się również rolnicy. W czasach biblijnych miasto Betlejem utrzymywało się tak z pasterstwa, jak i z rolnictwa; Rut zbiera kłosy na polu Booza (Rt 2), zaś jej prawnuk Dawid jest pasterzem i pasie owce swego ojca Jessego (1 Sm 16,11). Wielki król Dawid z perspektywy historii staje się nie tylko symbolem wielkości i niepodległości Izraela, staje się zapowiedzią i figurą przyszłego Mesjasza, który tak jak Dawid narodzi się w Betlejem (Mi 5,1).

I tak Nowy Testament zawsze, kiedy mówi o miejscu narodzenia Jezusa, wymienia Betlejem. Nowotestamentalne teksty wspominające Nazaret jako miasto rodzinne Jezusa (Mk 6,1), rozumieją to tak, jak to interpretuje Łukasz: „tam gdzie się wychował” (Łk 4,16). Samo narodzenie Jezusa ewangelista relacjonuje bardzo krótko, jakby nie chciał zanadto ingerować w intymny świat macierzyństwa i rodzicielstwa, „porodziła swego pierworodnego Syna, owinęła w pieluszki i złożyła w żłobie” (Łk 2,7). Wszystkie okoliczności wskazują na Dziecię jako na Mesjasza, na Syna Bożego. Spełnienie się proroctw, światłość, która w całej Biblii towarzyszy objawiającemu się Bogu, niezwykle znaki oraz świadectwo samych aniołów, a następnie wszystkie wydarzenia z życia Jezusa, wskazują że „czas się wypełnił i Zbawienie przyszło na świat”.

Od samego początku chrześcijanie wskazywali sobie miejsce narodzenia Jezusa. Już teksty z II wieku mówią o grocie jako o miejscu narodzenia, a pierwszym, który odwiedził i stosunkowo dokładnie opisał to miejsce, był Orygenes (żył w latach 185-254). Orygenes, najbardziej znaczący teolog pierwszych wieków chrześcijaństwa, powołuje się na świadectwo miejscowych chrześcijan a nawet pogan, którzy zgodnie wskazują grotę, w której narodził się Jezus. A zatem tradycja, przekaz o miejscu narodzenia Jezusa sięga do słownie pierwszych lat chrześcijaństwa, tak że cesarz Konstantyn Wielki w roku 326, kiedy to rozpoczął budowę Bazyliki Narodzenia, nie miał wątpliwości, gdzie ma stanąć świątynia: nad grotą którą czcili już pierwsi chrześcijanie.

Bazylika Narodzenia Pańskiego jest wspólnym miejscem kultu prawosławnych greków, ormian oraz katolików.

Orygenes, teolog żyjący w III w. po Chrystusie, przekazuje nam informacje o zgodnym świadectwie ówczesnych chrześcijan i pogan, co do miejsca narodzenia Pana – była to jedna z grot na skraju Betlejem.

Opracował o. Marian B. Arndt ofm

Ewangeliści nie podają nam nazwy miejsca urodzenia się św. Jana Chrzciciela. Pewną wskazówką geograficzną są jedynie słowa z Ewangelii św. Łukasza „Maryja wybrała się i poszła z pośpiechem w góry do pewnego miasta Judy” (Łk 1,39). Tradycja chrześcijańska umiejscawiała dom Zachariasza i Elżbiety w miejscowości Ain Karem. Od chrześcijańskich pielgrzymów pochodzą świadectwa, że w Ain Karem w oddzielnych sanktuariach czczono spotkanie Najświętszej Maryi Panny z Elżbietą oraz narodzenie Jana Chrzciciela.

Wykopaliska archeologiczne potwierdziły przekazy tradycji, w centrum miejscowości Ain Karem, na północnym zboczu odnaleziono sanktuarium Narodzenia św. Jana Chrzciciela, natomiast na południowym zboczu, znacznie wyżej, zidentyfikowano sanktuarium Nawiedzenia.

Tym razem chcemy zaprezentować sanktuarium Nawiedzenia. Pierwotnie składało się z dwóch kościołów, w dolnym, w krypcie czcią otaczano studnię, natomiast górny kościół bardziej okazały zapewne służył do sprawowania liturgii. Sanktuarium w roku 1480 opuszczone przez Ormian popadło w ruinę. W roku 1679 franciszkańska Kustodia Ziemi Świętej weszła w posiadanie terenu i zbudowała otwartą kaplicę z surowych kamieni bez zaprawy, która nie przetrwała długo. Franciszkanie zdecydowali odbudować sanktuarium. Systematyczne badania archeologiczne przeprowadził tu franciszkanin O. Bellarmino Bagatti. Okazało się, że najstarszą częścią jest kaplica mieszcząca studnię, a dokładniej urządzenie zbierające wodę. Widocznie tutaj chrześcijanie pierwszych wieków wspominali spotkanie dwóch kobiet: Matki Jezusa i matki Jana Chrzciciela. Miałoby to wyraźnie biblijną koncepcję, mianowicie – spotkania miały miejsca przy studni. Wystarczy wspomnieć na przykład spotkanie Jezusa z Samarytanką (J 4,4-25) lub spotkanie Jakuba z Rachelą (Rdz 29,2-11).

To przy tej studni czczono spotkanie, które łączy Stary Testament z Nowym Testamentem, spotkanie matek i ich synów, ostatniego proroka zapowiadającego Mesjasza i Tego który jest wypełnieniem wszystkich proroctw. Na dziedzińcu kościoła zadomowił się zwyczaj umieszczania tablic z tekstem „Magnificat” w różnych językach.

Opracował o. Marian B. Arndt ofm