Herb zakonny: to mniej lub bardziej prosty znak rozpoznawczy zakonu czy rodziny zakonnej. W starach zakonach jakim jest zakon franciszkański proces jego formowania trwał bardzo długo. Zawarta w nim symbolika streszcza historię i duchowość zakonu. Podobnie jak inne herby składa się z ujętej w mniej lub bardziej ozdobny kartusz tarczy herbowej z towarzyszącą jej niekiedy dewizą herbową.

Dzisiejszy herb Zakonów Franciszkańskich to umieszczony na niebieskim lub srebrnym tle krzyż z wyłaniającymi się u dołu z obłoków dwoma skrzyżowanymi rękoma: jedną obnażoną Chrystusa, drugą w habicie św. Franciszka. Na otwartej dłoni Chrystusa widoczna jest rana po przebiciu gwoździem. Na dłoni Franciszka podobna rana stygmatów, którymi Bóg w cudowny sposób upodobnił go na górze Alwerni 17 września 1224 r. do Chrystusa. Podobne też ma być powołanie franciszkańskie: pójście z Chrystusem aż do upodobnienia się do Niego we wszystkim a szczególnie w ubóstwie i wyniszczeniu się dla braci. Wskazana przez krzyż droga prowadzi do nieba. Często u dołu herbu jest umieszczona wstęga herbowa z napisem „Deus meus et omnia – Bóg mój i wszystko”.

Przez pierwsze trzy wieki franciszkanie posługiwał się różnymi znakami i symbolami. Był to znak „T” („tau”), którym św. Franciszek podpisywał listy i znaczył cele braci. Innymi znakami był sznur franciszkański z trzema węzłami czy sześcioskrzydły serafin. Znak w formie krzyżujących się rąk Chrystusa i Franciszka pojawił się dopiero pod koniec XV wieku. Jego forma nie była na początku jednolita. Rozpowszechnienie się tego znaku przypisuje się generałowi zakonu Franciszkowi Sansonowi (1475 – 1499). Pierwsze znane przedstawienia to dwie krzyżujące się ręce bez krzyża w tle. Najstarsze być może z pochodzące z drugiej połowy XV wieku to intrarsja na zaplecku stall z kościoła franciszkańskiego w Celano: w kartuszu utworzonym przez sznur franciszkański znajdują się dwa ramiona: prawe w habicie św. Franciszka z krzyżem w dłoni i lewe obnażone Chrystusa z przebitą dłonią w geście błogosławienia.

Na 1487 r. jest datowany herb znajdujący się w Bazylice św. Franciszka w Asyżu: na sześciokątnej wydłużonej tarczy otoczonej sznurem franciszkańskim krzyżują się ręce Chrystusa i Franciszka. W stalach tejże bazyliki wykonanych w latach 1491 – 1501 przez Dominika z San Severino powtarza się motyw z herbem: dwie krzyżujące się ręce Chrystusa i Franciszka, nad którymi widnieje korona chwały. Całość jest zamknięta podwójnym kręgiem utworzonym z sznurów franciszkańskich z węzłami.

Najstarszy przykład herbu z dwoma krzyżującymi się rękami i krzyżem w tle pochodzi z wydanego w Mediolanie w 1513 r. dzieła Bartłomieja z Pizy De conformitate. Interesujące jest to, że ręce Chrystusa i Franciszka przybite są do krzyża. Krzyż stał się integralną częścią herbu dopiero od połowy XVI wieku.

Herb Franciszkański przedstawia dwie skrzyżowane ręce: jedna obnażona – Chrystusa, druga przyodziana w habit – Franciszka. Znak ten wyraża ideę i cel duchowości franciszkańskiej – upodabnianie się do Chrystusa, które ma być ciągłym, trwającym przez całe życie procesem. U dołu herbu często znajduje się także hasło: „Pokój i Dobro”. Zrodziło się ono z inspiracji samego św. Franciszka. Inne źródło tego hasła znajdujemy w Księdze Izajasza (52, 7): „Jakże są pożądane kroki posłańca na szczytach górskich, który nam ogłasza pokój, zwiastuje szczęście, obwieszcza zbawienie”. W łacińskim przekładzie tych słów jest powiedziane: „Jakże pełne wdzięku są nogi głosiciela pokoju, zwiastuna dobra”.

Św. Paweł cytuje ten tekst w Liście do Rzymian (10, 15) w formie skróconej: „Jak piękne stopy tych, którzy zwiastują dobra nowinę”. Te słowa Izajasza Haendel wkomponował w oratorium „Mesjasz”.
W tradycji franciszkańskiej hasło to jest fundamentalnym programem apostolskim: głosić życiem i słowem Ewangelię, która jest źródłem pokoju i dobra. Oczywiście znaczenie pokoju jest bogatsze niż tylko rezygnacja z przemocy i wojny, a dobro oznacza także radość, szczęście, zbawienie. Herb franciszkański ma różne stylizowane formy ornamentacyjne (np. z tarczą obramowaną sznurem z franciszkańskiego habitu, ornamenty roślinne).

Tags: Herb franciszkański, herb zakonny