Jezus narodził się w czasie podróży Józefa z Maryją do Betlejem, które było miastem pochodzenia Dawida (1 Sm 16). W spisie ogłoszonym przez cesarza (Łk 2,1) każdy powinien był zapisać się w miejscowości, z której pochodzili jego przodkowie. Zarówno Józef, jak i Maryja, jego małżonka byli potomkami Dawida. I tak gdy przebywali w Betlejem, aby dopełnić spraw urzędowych, dla Maryi nadszedł czas rozwiązania.

Miejsce narodzin Zbawiciela z pewnością cieszyło się wyjątkową czcią chrześcijan Palestyny, skoro, kiedy tylko chrześcijaństwo zyskało wolność, wśród pierwszych kościołów w Ziemi Świętej powstała bazylika Narodzenia w Betlejem.

W IV wieku cesarz Konstantyn Wielki polecił wznieść nad Grotą Narodzenia kościół. Św. Hieronim określa tę świątynię: Kościół Groty Zbawiciela. Natomiast w VII wieku bazylikę Narodzenia również nazywano: Kościołem Najświętszej Maryi. Chociaż cała Palestyna w epoce panowania muzułmanów została zniszczona i rozgrabiona, jednak kościół Narodzenia w Betlejem oszczędzono. Opat Daniel z Rosji, który w XII w. pielgrzymuje po Ziemi Świętej, opisuje stosunkowo dokładnie bazylikę w Betlejem. Pisze, że jest to wielki kościół w kształcie krzyża, pokryty blachą i ozdobiony obrazami mozaikowymi. Kościół miał 50 monolitycznych kolumn z marmuru oraz posadzkę z płyt marmurowych.

Matka Zbawiciela otrzymała miejsce uprzywilejowane w architekturze i dekoracji tego kościoła. Wynika to z opisów pielgrzymów, a szczególnie z opisu franciszkanina Franciszka Quaresimusa, który w XVII w. z pieczołowitością skopiował pozostałości inskrypcji i opisał, co przedstawiają niszczejące mozaiki ścienne.

Nad główną bramą wewnątrz bazyliki na mozaice było przedstawione drzewo genealogiczne Jezusa: korzeniem jest ojciec Dawida Jesse, zaś na szczycie pnia z kielicha kwiatu wyrasta Najświętsza Dziewica z Dzieciątkiem Jezus. Pomiędzy liśćmi i gałęziami byli umieszczeni prorocy Starego Testamentu; ponadto Balaam i Sybilla, którzy w jednej ręce trzymali swe pisma, a drugą ręką wskazywali narodzone Dziecię.

Nad belkami nawy głównej uszeregowane zostały portrety przodków Jezusa według genealogii Ewangelii Mateusza (1,1-17) i Łukasza (3,23-38).

Mozaiki w absydach przedstawiały sceny Zwiastowania, Narodzenia, Ofiarowania w świątyni i Zaśnięcia.

W centrum łuku absydy dominowała statua Bożej Rodzicielki, takie przecież było wezwanie kościoła w tym czasie. Po bokach rzeźby Maryi były figury Abrahama i Dawida, a pomiędzy nimi napis: łaskiś pełna… oto ja służebnica Pańska. Ponadto postać Maryi pojawiała się w wielu miejscach wystroju bazyliki: wśród świętych namalowanych na kolumnach, obraz Matki Bożej Karmiącej, obraz w dolnej kaplicy w starej dzwonnicy i w innych miejscach.

Do bazyliki Narodzenia został w roku 1881 dobudowany kościół Franciszkanów, który jest jednocześnie kościołem parafialnym betlejemskich katolików.

Szacowna i dostojna bazylika istnieje już półtora tysiąca lat. Dzisiaj po wielu owiekach i pomimo wielu remontów zachowała swą pierwotną koncepcję architektoniczną.

Pięcionawowa bazylika urzeka swą powagą i pierwotną prostotą. Na kolumnach z korynckimi głowicami można rozpoznać średniowieczne malowidła. Prezbiterium jest podwyższone, kryje bowiem najcenniejszą relikwię tego miejsca: Grotę Narodzenia.

Opracował o. Marian B. Arndt ofm