Jezus narodził się w czasie podróży Józefa z Maryją do Betlejem, które było miastem pochodzenia Dawida (1 Sm 16). W spisie ogłoszonym przez cesarza (Łk 2,1) każdy powinien był zapisać się w miejscowości, z której pochodzili jego przodkowie. Zarówno Józef, jak i Maryja, jego małżonka byli potomkami Dawida. I tak gdy przebywali w Betlejem, aby dopełnić spraw urzędowych, dla Maryi nadszedł czas rozwiązania.
Miejsce narodzin Zbawiciela z pewnością cieszyło się wyjątkową czcią chrześcijan Palestyny, skoro, kiedy tylko chrześcijaństwo zyskało wolność, wśród pierwszych kościołów w Ziemi Świętej powstała bazylika Narodzenia w Betlejem.
W IV wieku cesarz Konstantyn Wielki polecił wznieść nad Grotą Narodzenia kościół. Św. Hieronim określa tę świątynię: Kościół Groty Zbawiciela. Natomiast w VII wieku bazylikę Narodzenia również nazywano: Kościołem Najświętszej Maryi. Chociaż cała Palestyna w epoce panowania muzułmanów została zniszczona i rozgrabiona, jednak kościół Narodzenia w Betlejem oszczędzono. Opat Daniel z Rosji, który w XII w. pielgrzymuje po Ziemi Świętej, opisuje stosunkowo dokładnie bazylikę w Betlejem. Pisze, że jest to wielki kościół w kształcie krzyża, pokryty blachą i ozdobiony obrazami mozaikowymi. Kościół miał 50 monolitycznych kolumn z marmuru oraz posadzkę z płyt marmurowych.
Matka Zbawiciela otrzymała miejsce uprzywilejowane w architekturze i dekoracji tego kościoła. Wynika to z opisów pielgrzymów, a szczególnie z opisu franciszkanina Franciszka Quaresimusa, który w XVII w. z pieczołowitością skopiował pozostałości inskrypcji i opisał, co przedstawiają niszczejące mozaiki ścienne.
Nad główną bramą wewnątrz bazyliki na mozaice było przedstawione drzewo genealogiczne Jezusa: korzeniem jest ojciec Dawida Jesse, zaś na szczycie pnia z kielicha kwiatu wyrasta Najświętsza Dziewica z Dzieciątkiem Jezus. Pomiędzy liśćmi i gałęziami byli umieszczeni prorocy Starego Testamentu; ponadto Balaam i Sybilla, którzy w jednej ręce trzymali swe pisma, a drugą ręką wskazywali narodzone Dziecię.
Nad belkami nawy głównej uszeregowane zostały portrety przodków Jezusa według genealogii Ewangelii Mateusza (1,1-17) i Łukasza (3,23-38).
Mozaiki w absydach przedstawiały sceny Zwiastowania, Narodzenia, Ofiarowania w świątyni i Zaśnięcia.
W centrum łuku absydy dominowała statua Bożej Rodzicielki, takie przecież było wezwanie kościoła w tym czasie. Po bokach rzeźby Maryi były figury Abrahama i Dawida, a pomiędzy nimi napis: łaskiś pełna oto ja służebnica Pańska. Ponadto postać Maryi pojawiała się w wielu miejscach wystroju bazyliki: wśród świętych namalowanych na kolumnach, obraz Matki Bożej Karmiącej, obraz w dolnej kaplicy w starej dzwonnicy i w innych miejscach.
Do bazyliki Narodzenia został w roku 1881 dobudowany kościół Franciszkanów, który jest jednocześnie kościołem parafialnym betlejemskich katolików.
Szacowna i dostojna bazylika istnieje już półtora tysiąca lat. Dzisiaj po wielu owiekach i pomimo wielu remontów zachowała swą pierwotną koncepcję architektoniczną.
Pięcionawowa bazylika urzeka swą powagą i pierwotną prostotą. Na kolumnach z korynckimi głowicami można rozpoznać średniowieczne malowidła. Prezbiterium jest podwyższone, kryje bowiem najcenniejszą relikwię tego miejsca: Grotę Narodzenia.
Chociaż historia Betlejem jest bardzo długa, w Starym Testamencie miasteczko to nie ma większego znaczenia. W zasadzie swą sławę zawdzięcza Dawidowi oraz narodzeniu Jezusa.
Miasto wznosi się na skraju Pustyni Judzkiej, dlatego stanowiło schronienie dla podróżnych i dla ludzi pustyni, choć nie zawsze potrafiło zapewnić wszystkim wodę i wyżywienie. Położenie miasta świadczy o tym, że początki miasta z pewnością były pasterskie. Betlejem najprawdopodobniej założyli koczownicy wypasający swe bydło na skraju pustyni, jak to zresztą czynią do dziś.
Stosunkowo wcześnie w Betlejem osiedlili się również rolnicy. W czasach biblijnych miasto Betlejem utrzymywało się tak z pasterstwa, jak i z rolnictwa; Rut zbiera kłosy na polu Booza (Rt 2), zaś jej prawnuk Dawid jest pasterzem i pasie owce swego ojca Jessego (1 Sm 16,11). Wielki król Dawid z perspektywy historii staje się nie tylko symbolem wielkości i niepodległości Izraela, staje się zapowiedzią i figurą przyszłego Mesjasza, który tak jak Dawid narodzi się w Betlejem (Mi 5,1).
Okolice Betlejem
I tak Nowy Testament zawsze, kiedy mówi o miejscu narodzenia Jezusa, wymienia Betlejem. Nowotestamentalne teksty wspominające Nazaret jako miasto rodzinne Jezusa (Mk 6,1), rozumieją to tak, jak to interpretuje Łukasz: „tam gdzie się wychował” (Łk 4,16). Samo narodzenie Jezusa ewangelista relacjonuje bardzo krótko, jakby nie chciał zanadto ingerować w intymny świat macierzyństwa i rodzicielstwa, „porodziła swego pierworodnego Syna, owinęła w pieluszki i złożyła w żłobie” (Łk 2,7). Wszystkie okoliczności wskazują na Dziecię jako na Mesjasza, na Syna Bożego. Spełnienie się proroctw, światłość, która w całej Biblii towarzyszy objawiającemu się Bogu, niezwykle znaki oraz świadectwo samych aniołów, a następnie wszystkie wydarzenia z życia Jezusa, wskazują że „czas się wypełnił i Zbawienie przyszło na świat”.
Betlejem
Od samego początku chrześcijanie wskazywali sobie miejsce narodzenia Jezusa. Już teksty z II wieku mówią o grocie jako o miejscu narodzenia, a pierwszym, który odwiedził i stosunkowo dokładnie opisał to miejsce, był Orygenes (żył w latach 185-254). Orygenes, najbardziej znaczący teolog pierwszych wieków chrześcijaństwa, powołuje się na świadectwo miejscowych chrześcijan a nawet pogan, którzy zgodnie wskazują grotę, w której narodził się Jezus. A zatem tradycja, przekaz o miejscu narodzenia Jezusa sięga do słownie pierwszych lat chrześcijaństwa, tak że cesarz Konstantyn Wielki w roku 326, kiedy to rozpoczął budowę Bazyliki Narodzenia, nie miał wątpliwości, gdzie ma stanąć świątynia: nad grotą którą czcili już pierwsi chrześcijanie.
Bazylika Narodzenia Pańskiego jest wspólnym miejscem kultu prawosławnych greków, ormian oraz katolików.
Orygenes, teolog żyjący w III w. po Chrystusie, przekazuje nam informacje o zgodnym świadectwie ówczesnych chrześcijan i pogan, co do miejsca narodzenia Pana – była to jedna z grot na skraju Betlejem.
